Toen ik nog jong was en zelf als luisteraar in de kerkbanken zat, dacht ik bij sommige predikanten en preken: “Waarom worden er wel gedichten van niet-christelijke schrijvers in een preek aangehaald, maar geen passende liedteksten van popmuzikanten?” Ik had namelijk niets met de aangehaalde poëzie als begin twintiger. Ik was blij dat ik het niet meer verplicht voor mijn eindexamen Nederlands moest lezen. Maar ik luisterde wel elke dag naar de radio en kwam vaak zat mooie teksten met diepere lagen en poëtische waarde tegen. Maar misschien had de predikant van dienst wel meer met gedichten dan met popmuziek?
Is het niet veel meer een kwestie van smaak dat het ene wel wordt genoemd en het andere niet?
 
Het was al in de jaren vijftig van de vorige eeuw dat de theoloog K.H. Miskotte de waarde van seculiere (wereldse) teksten voor de kerk benoemde. In zijn belangrijke werk “Als de goden zwijgen”[1] haalt Miskotte het begrip de ‘kleine tijdspiegel’ aan. Hierin maakt hij aan de hand van toenmalige moderne literatuur duidelijk hoe het geestelijke klimaat van zijn tijd eruitzag. Want boeken en andere kunstvormen tonen wat er ‘in de lucht hangt’, zo stelt hij, ze verwoorden en verbeelden de tijdgeest. De opzet van Miskotte was, om duidelijk te maken, dat via deze kunstuitingen mogelijk is om een kritisch gesprek te voeren tussen de Bijbelse theologie en de tijdsgeest waarin de Bijbel klinkt. Maar voor een echt gesprek, en zeker als je het evangelie in jouw tijd wilt communiceren, zul je wel moeten weten waar jouw gesprekspartners zitten: wat ze denken, wat ze ervaren, wat hun geestelijke bronnen zijn. Miskotte ging daarvoor onder andere te rade bij de literatuur van zijn tijd, bij de proza en de poëzie.

Maar tijden veranderen en we lezen vandaag de dag veel minder dan in de jaren vijftig. Andere kunstvormen en tijddragers zijn opgekomen om dat wat er ‘in de lucht hangt’ te communiceren. En popmuziek is daar misschien wel de belangrijkste en populairste van geworden. Op de radio, tv, maar juist ook via concerten, streamingdiensten als spotify en youtube-kanalen nemen we nu heel veel popmuziek tot ons. En in onze cultuur is popmuziek een spiegel waarin de tijd af te lezen is. Kijk maar naar verschillende collectieve momenten in onze samenleving en in ons persoonlijk leven. Zomaar een paar voorbeelden: De aanslagen in het theater Bataclan in Parijs (13 november 2015) zijn verbonden aan het nummer Imagine van John Lennon en de aanslag in Manchester aan het nummer Don’t look back in anger van de band Oasis (ook uit Manchester). En eerder al de uitvaart van André Hazes (2004) aan het nummer Geef mij nu je angst (uitgevoerd door Guus Meeuwis), de aanslagen van 9/11 (2001) in New York aan het nummer Overcome van de band Live.  

Het bijzondere van deze voorbeelden is dat ze zich niet laten regisseren. In veel gevallen werd er spontaan teruggegrepen op muziek die al (veel) eerder was gemaakt, maar op die juiste tijd en plaats voor een grote groep mensen heilzaam blijkt te zijn.
Als popmuziek vandaag de dag een uiting is van de (maatschappelijke en filosofische) lucht die we inademen, dan kan het dus raadzaam zijn er meer mee te doen, dan enkel als opstapje te gebruiken naar onze (Bijbelse) boodschap. Natuurlijk kan dat voor de herkenning  geen kwaad als je een popnummer gebruikt om de boodschap van het evangelie mee te communiceren. Maar veel interessanter kan het zijn om in de popmuziek (kritische) gesprekspartners voor het geloof te zien. Stem en tegenstem, die ons tonen hoe soms voor ons als gelovigen geijkte thema’s als genade, vergeving, (naasten)liefde, maar ook God of Jezus, door mensen in de samenleving gezien worden.
The Passion, de jaarlijkse vertolking met Nederlandstalige popmuziek van het paasverhaal, steekt daar nadrukkelijk op in. En wat misschien nog wel opvallender is, deze vormen en liederen dragen ook bij aan een nieuw/hernieuwd verstaan van datzelfde paasevangelie. Nummers als ‘Pak maar mijn hand’ (Nick&Simon) en het al genoemde ‘Geef mij nu je angst’ (Guus Meeuwis) die prominent in The Passion een plek kregen en door de speler van de rol Jezus gezongen werden, zorgen voor communicatie van het paasverhaal ‘in gewone taal’. Alsof Jezus in de graftuin tegen Maria van Magdala niet sprak, maar zong: “Geef mij nu je angst, ik geef je er hoop voor terug.”
Ik hoop dan ook nog vaak terug te verwijzen in preken naar popmuziek. Als herkenningspunt, maar zeker ook als duiding of spiegel voor de boodschap van de Bijbel. Omdat onze oren waarmee we die boodschap nu horen, niet 1e eeuws zijn, maar 21e eeuws.

[1] K.H. Miskotte, Als de goden zwijgen. Over de zin van het Oude testament (Amsterdam 1956); Verzameld werk VIII, (Kampen 1983).

Muziektips voor in je agenda: 

• 11 november 20:30 - Twintigers Woerden Let’s the music play. Popquiz in El rey met o.a. Corjan Matsinger.
• 27 december 19.30 uur – Top2000dienst met medewerking van ds. Joost Schelling en gospelrockformatie Exodus uit Sliedrecht in de Kruiskerk (Mesdagplein 4)
• 29 maart 2018 om 20.30 uur The Passion op tv (NPO 1) en op groot scherm in de Kruiskerk (Mesdagplein 4)

Voor op de borrel: 
"Welk popnummer is voor jou van grote waarde? Hoe is dat zo gekomen en wat spreekt jou daarin in het bijzonder aan?"

John D. Caputo was vorige week in ons land. Caputo is op het moment een invloedrijke postmoderne filosoof en theoloog. Hij gaf naar aanleiding van zijn boek 'hoping against hope: confessions of a postmodern pilgrim', die onlangs in het Nederlands vertaald is, meerdere lezingen in Nederland o.a. op het geestdrift festival. Een mooie gelegenheid om het eens over 'Radical theology' te hebben en een vervolg te geven op de zeer goed gelezen blog op deze site: 'Over de God van liefde, hemel en hel'. Hierbij dus deel 2. Wil je meer weten over wat ik bedoel met postmodern, daar schreef ik al eens eerder over in de blog: 'waarom we als millennials aan alles twijfelen'. Lees ook deze blog nog eens terug. 

Laten we met deze denker nog eens terug komen op de God van liefde, hemel en hel. Het hete hangijzers, waar we nog steeds niet klaar mee zijn of wel? Hoe zou John D. Caputo hier over schrijven? Hoe reageert hij op het idee van een hemel en een hel? 

'ONVOORWAARDELIJK'
Het is niet makkelijk de theologie en filosofie van Caputo samen te vatten of te doorgronden. Hij is sterk beïnvloed door de 'deconstructie' van de filosoof Derrida. Wederom een filosoof die erg moeilijk te begrijpen is en een filosofie: 'deconstructie', wat nog moeilijker te volgen is. Ik wil een poging wagen om een gedeelte van de filosofie en theologie van Caputo uit te leggen met het concept van 'onvoorwaardelijkheid'. In het filmpje onderaan de blog, geeft hij zijn interpretatie van dezelfde tekst die ik eerder behandeld heb in de blog: 'over de God van liefde,  hemel en hel'. Deze tekst staat in Mattheus 25: 31-46. 

Kort samengevat zegt hij het volgende: 

• In tegenstelling tot mijn vorige blog, waar Tomas Halik zegt dat in ieder van de armen en de behoeftigen die wij geholpen hebben Jezus wacht, zegt Caputo, daar wacht niemand en daar is niemand! Hij zegt: "Je geeft mensen die dorst hebben te drinken. Je geeft mensen die honger hebben eten. Je vangt vreemdelingen op. Je kleedt degene die naakt is. Je helpt de zieken. Wat voor Caputo belangrijk is, is dat daar een punt achter staat. Je doet dit zonder waarom: 'without a why' of 'onvoorwaardelijk'. 
• Hij is tegen de economie van voorwaardelijkheid. Hij is tegen religie en de kerk die voorwaarden schept om gered te worden. Neem bijvoorbeeld de katholieken kerk in de middeleeuwen voor Luther, die steenrijk is geworden met deze economie. Dat is geen liefde volgens hem, zeker niet de liefde van God. Hij gaat echter verder dan de reformatie van Luther, die o.a. zegt door geloof alleen ben je gered. Ook hierin zit een voorwaardelijkheid. Het gaat hem om het 'geven om niets'.   
• Volgens Caputo heeft Mattheus van het 'Koninkrijk van God' een voorwaardelijk systeem gemaakt, door te spreken over het 'koninkrijk der hemelen' en zo werd liefhebben zoals hiervoor beschreven een voorwaarde om in de hemel te komen. Dit idee wijst hij radicaal af en vindt hij zeer verwerpelijk. Hij wijst daarmee ook een zeker recht doen aan het einde der tijden af. 
• Over de hel spreekt hij van het meest pathologisch ziekelijk idee, waar we ooit mee gekomen zijn. Hij zegt: "wat de Romeinen met Jezus deden is niets vergeleken met het idee van een hel". 
• Voor hem is de onvoorwaardelijkheid in het christendom een sleutel. Iets doen zonder daar iets voor terug te willen. Dat is de essentie van religie volgens hem. 

CONNECTGROEP EN VRAGEN
Tijdens een connectgroep hadden we het over de eerste blog die ik schreef over deze tekst en het idee van onvoorwaardelijkheid. Er kwamen verschillende vragen op, ik noem de belangrijkste: "In deze interpretatie komt er veel verantwoordelijkheid bij de mens te liggen. Staan we er zo niet volledig alleen voor"? en "Kunnen wij wel onvoorwaardelijk lief hebben"? Ander vraag was: "In deze filosofie lijkt het alsof er op het einde geen recht wordt gedaan. Dat er geen hoop of zicht is op een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, willen we dat wel geloven"? 

Wij kwamen uit bij Jezus toen we spraken over onvoorwaardelijkheid. Heeft Jezus ons deze weg niet laten zien in zijn leven op aarde? Heeft hij niet laten zien wat het is om onvoorwaardelijk de wereld en ons lief te hebben? Is dit ook niet de weg die wij moeten gaan en zit hier niet de navolging van Christus in?  Is dit genoeg. Moeten we hier een punt achter zetten? Voor sommigen wel, voor anderen zullen er misschien nog vragen blijven liggen. Wat zijn jouw vragen? Reageer eens in een 'comment' of sluit je ook aan bij een connectgroep door op onderstaande knop te klikken en praat er met anderen over door.